1. UVOD

Vantitativne i kvalitativne istraživačke paradigme predstavljaju dva različita pristupa empirijskom istraživanju, ali nisu nužno međusobno isključive. Naprotiv, njihovo principijelno kombinovanje dovelo je do pojave trećeg istraživačkog pristupa – mešovitog ili miks-metodskog istraživanja.

Mešovito istraživanje podrazumeva različite kombinacije kvalitativnog i kvantitativnog istraživanja, bilo na nivou prikupljanja podataka ili na nivou njihove analize (Dörnyei, 2007, str. 24). Datira iz 1970-ih godina, kada je koncept triangulacije uveden u društvene nauke iz oblasti navigacije i geodezije, gde je predstavljao metod za određivanje nepoznatog položaja određene tačke u prostoru uz pomoć merenja uglova ka toj tački u odnosu na dve unapred poznate tačke (Dörnyei, 2007, str. 43). Cilj triangulacije je da se postigne potpunije razumevanje istraživanog fenomena njegovim sagledavanjem iz različitih uglova, kao i da se izvrši verifikacija jednog skupa nalaza u odnosu na drugi, odnosno da se dobijeni zaključak validira prikazivanjem konvergentnih rezultata dobijenih različitim metodama (Dörnyei, 2007).

U mešovitim istraživanjima teorija se može koristiti deduktivno, u cilju testiranja i verifikacije kvantitativne teorije, ili induktivno, kao teorija ili obrazac koji proizilazi iz kvalitativnog istraživanja. Teorija društvenih ili zdravstvenih nauka se može koristiti kao okvir za testiranje u kvantitativnom ili kvalitativnom pristupu istraživanju. Drugi način primene teorije u mešovitom istraživanju je da se koristi kao teorijski okvir ili perspektiva koja usmerava istraživanje. Sve više je mešovitih istraživanja koja koriste teorijske perspektive pri proučavanju pola, rase ili etničke pripadnosti, invaliditeta, seksualne orijentacije i drugih osnova različitosti (Mertens, 2003).

Istorijski posmatrano, ideju o korišćenju teorijskog okvira u mešovitom istraživanju prvi spominju Grin i Saraceli (Greene & Caracelli, 1997). Oni su otkirili transformativni nacrt kao poseban oblik mešovitog istraživanja. Ovaj nacrt primat daje istraživanju koje se zasniva na nekim vrednostima, akciono orijentisanom istraživanju, kao što je participatorno akciono istraživanje i pristupima usmerenim ka osnaživanju neke grupacije. Za ovaj nacrt, predložili su kombinovanje vrednosnih opredeljenja različitih tradicija (npr. odsustvo pristrasnosti iz kvantitativnih i prisustvo pristrasnosti iz kvalitativnih istraživanja), upotrebu različitih metoda i fokusiranje na akciju i rešenja. Primenom ovih ideja u praksi mešovitih istraživanja bavili su se i drugi autori.

Kada su u pitanju metode istraživanja, istraživači obično smatraju da ne postoje pitanja ili hipoteze karakteristične za mešovito istraživanje. Međutim, vodi se polemika o pitanjima koja treba koristiti u mešovitim istraživanjima, kao i o nacrtima mešovitog istraživanja (Creswell et al., 2007; Tashakkori & Creswell, 2007).

Dobro mešovito istraživanje treba da započeti istraživačkim pitanjem karakterističnim za mešovita istraživanja kako bi se odredile metode i definisao celokupni nacrt istraživanja. Pošto se mešovito istraživanje ne oslanja isključivo na kvantitativno ili isključivo na kvalitativno istraživanje, kombinovanje ova dva pristupa obezbeđuje najbolje podatke za formulisanje istraživačkih pitanja i hipoteza. Treba razmotriti koja vrsta pitanja se postavlja, kao i kada i koje informacije su neophodne da bi se dočarala priroda ovih istraživanja:

• i kvalitativna i kvantitativna istraživačka pitanja (ili hipoteze) moraju se postaviti u mešovitom istraživanju kako bi se preciznije odredila svrha istraživanja. Ova pitanja ili hipoteze se mogu postaviti na početku istraživanja ili onda kada se sama nametnu, u nekoj kasnijoj fazi istraživanja. Na primer, ako istraživanje započne kvantitativnom fazom, istraživač bi mogao da uvede hipoteze. Kasnije u toku istraživanja, kada se pozabavi kvalitativnom fazom, nametnuće se pitanja za kvalitativno istraživanje.
• određenu pažnju treba posvetiti redosledu istraživačkih pitanja i hipoteza. U dvofaznom projektu, pitanja koja se odnose na prvu fazu treba prvo navesti, a zatim treba navesti pitanja koja se odnose na drugu fazu, tako da čitaoci mogu da ih vide u onom redosledu u kom će biti obrađena u konkretnom istraživanju. U jednofaznom istraživanju, redosled ptanja treba odrediti u odnosu na metodu kojoj se pridaje najveći značaj u konkretnom istraživačkom nacrtu.
• potrebno je uključiti i istraživačko pitanje koje se direktno odnosi na kombinovanje kvantitativnih i kvalitativnih elemenata istraživanja. To je pitanje na koje će odgovor dati upravo mešovito istraživanje (Creswell & Clark, 2007). To je novi tip pitanja u istraživačkim nacrtima i naziva se hibridno ili integrisano pitanje (Tashakkori & Creswell, 2007). Ovo pitanje može biti postavljeno na početku istraživanja ili onda kada se pojavi (na primer, u dvofaznoj studiji u kojoj se jedna faza nadovezuje na drugu, pitanje karakteristično za mešovito istraživanje može se postaviti u diskusiji između dve faze). Može imati dva oblika. Prvi je da se napiše na način koji se odnosi na metode ili procedure koje se koriste u istraživanju (npr. Da li kvalitativni podaci pomažu da se objasne rezultati iz početne kvantitativne faze istraživanja? (Creswell & Clark, 2007)). Drugi oblik podrazumeva da se napiše na način koji se odnosi na sadržaj istraživanja (npr. Da li bi tema o pružanju socijalne podrške pomogla da objasni zašto neki učenici postaju nasilni u školama? (Tashakkori & Creswell, 2007)).

Postoji nekoliko različitih načina na koje se sve vrste istraživačkih pitanja (tj. kvantitativna, kvalitativna i hibridna) mogu postaviti u mešovitom nacrtu istraživanja:

• postaviti posebno kvantitativna pitanja ili hipoteze i kvalitativna pitanja. Ona se mogu postaviti i na početku istraživanja ili onda kada se pojave ukoliko se istraživanje odvija u fazama. Na ovaj način akcenat se stavlja na oba pristupa, a ne na mešovite metode ili integrativnu komponentu istraživanja.
• postaviti posebno kvantitativna pitanja ili hipoteze i kvalitativna pitanja, a nakon njih pitanje karakteristično za mešovito istraživanje. Na taj način se naglašava značaj i kvalitativne i kvantitativne faze istraživanja, ali i značaj njihovog kombinovanja, pa se ovakav pristup smatra idealnim.
• postaviti samo istraživačko pitanje karakteristično za mešovito istraživanje, koje oslikava proceduru ili sadržaj (ili postaviti pitanje karakteristično za mešoviti nacrt istraživanja kojim će se obuhvatiti i procedura i sadržaj), a ne postavljati posebno kvantitativna i kvalitativna pitanja. Na ovaj način se naglašava da istraživanje treba da dovede do neke integracije ili veze između kvantitativne i kvalitativne faze istraživanja (odnosno da je zbir oba dela značajniji od pojedinačnih delova).

Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage.

Creswell, J. W., Hanson, W. E., Clark Plano, V. L. (2007). Qualitative research designs. The Counselling  Psychologist, 35(2), 236–264.

Dörnyei, Z. (2007). Research Methods in Applied Linguistics. Oxford: Oxford University Press.

Greene, J. C., & Caracelli, V. J. (1997). Advances in mixed-methods evaluation: The challenges and benefits of integrating diverse paradigms: New directions for evaluation. Willey.

Mertens, D. M. (1998). Research methods in education and psychology: Integrating diversity with quantitative and qualitative approaches. Sage.

Tashakkori, A., & Creswell, J. W. (2007). Editorial: Exploring the nature of research questions in mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 1(3), 207–211.