Studija slučaja je uobičajen nacrt za sprovođenje kvalitativnog istraživanja (Stake, 1995). Studija slučaja se definiše kao sistematično zaokruživanje celine na osnovu jedinstvenosti karaktera, bez obzira na to da li se radi o pojavi, procesu, odnosima, pojedincu, grupi ljudi ili čak čitavom društvu. Fokusira se na problem, sa odabranim slučajem koji pruža uvid u problem, i to je ono što ga razlikuje od narativnog istraživanja, posebno kada je pojedinac odabran kao slučaj – fokus nije na pojedincu i njegovim pričama, već na problemu, pri čemu je pojedinačan slučaj odabran da pomogne u razumevanju problema (Creswell, 2007, str. 245). Studije slučaja omogućavaju razumevanje složenih društvenih pojava pošto dozvoljavaju istraživačima da zadrže holističke i značajne karakteristike događaja iz stvarnog života, jer je obezbeđen detaljan opis slučaja i postavljanje slučaja u kontekstualne uslove, a prezentacija ne mora biti hronološka (Yin, 2003). To je proučavanje pitanja koje se istražuje kroz jedan ili više slučajeva u okviru zaokruženog sistema i pruža dubinsko razumevanje slučaja, uvažavajući kontekstualne uslove i oslanjajući se na više izvora podataka (Creswell, 2007, str. 73).
Studija slučaja predstavlja analitički metod za proučavanje konkretne realne situacije ili zamišljenog scenarija. Pripada grupi relativno mladih istraživačkih nacrta i pored toga što se za gotovo sve prirodne nauke može reći da su „studirale slučajeve“. Ovaj nacrt se pojavio veoma rano u istorijskoj nauci, gde su se pojedini događaji ili društva tretirali kao slučajevi, dok se u ostalim društvenim naukama pojavio nešto kasnije. Najkasnije se počinje primenjivati u psihologiji i psihijatriji kao izučavanje pojedinih bolesti i njihovih manifestacija.
Predmet studije slučaja može biti sve ono što se da zaokružiti u jedinstvenu celinu sa svojim realnim osobinama. To može biti pojedinac, porodica, naselje, radna organizacija itd. Kao takva, zaokružena celina, slučaj se proučava tokom vremena koristeći više izvora informacija (upitnici, posmatranje, intervjui, dokumenti, izveštaji) kako bi se otkrile njegove karakteristike i saznalo više o nepoznatoj ili slabo shvaćenoj situaciji (Leedi & Ormrod, 2005). Dakle, studije slučaja se obično smatraju kvalitativnim istraživanjem jer jedan slučaj ne može biti reprezentativan za populaciju, iako često koriste instrumente za prikupljanje kvantitativnih podataka kao što su upitnici (Dorniei, 2007, str. 152). Prema ovom autoru, studija slučaja čak i nije poseban nacrt, već metoda prikupljanja i organizovanja podataka u cilju maksimalnog razumevanja jedinstvenog karaktera društvenog bića ili predmeta koji se proučava.
Složenost studije slučaja zapaža se već u teorijskom i operacionalnom definisanju relevantnih svojstava i odnosa proučavanog slučaja, a posebno sa stanovišta očuvanja njegove celovitosti i smisaonih karakteristika realnih odnosa. Kada se slučaj javlja u obliku procesa ili odnosa posebno je teško definisati početnu i krajnju tačku slučaja, njegov relevantni kontekst, njegovo prostorno i vremensko omeđivanje. Ovde značajnu ulogu imaju pretpostavke kao bitan elemenat istraživačkog plana. Njima se početna pitanja i ciljevi proučavanja povezuju sa relevantnim podacima i rezultatima koji se kasnije dobiju. Dešava se da se u istraživanje mora krenuti od neposrednog iskustva, pa se zatim otkrivaju empirijske pravilnosti, a pojmovni okvir nastaje iz samog toka istraživanja u vidu pretpostavki. U ovom procesu važnu ulogu ima prethodno iskustvo istraživača i njegova kreativnost, jer se teorija ne može izvesti iz posmatranja i uopštavanja samo pomoću indukcije. Stvaranje teorije je stvaralački čin, nešto što prevazilazi „čistu“ evidentiranje, što je slično kreativnom zahvatu.
Prema pojedinim autorima postoje četiri karkteristična svojstva studije slučaja:
Korišćenje podataka iz različitih izvora povećava saznajnu vrednost rezultata i doprinosi pouzdanosti cele studije (Yin, 2003). Zato se već u istraživačkom nacrtu predviđaju oni izvori koji se na osnovu ciljeva istraživanja smatraju relevantnim (biografija, dnevnik, životna istorija, podaci dobijeni posmatranjem, neformalni intervju). Na ovaj način, podaci se međusobno dopunjuju, postepeno se uočavaju određene pravilnosti, teorijske pretpostavke se ispunjavaju konkretnim sadržajem, formiraju se nove pretpostavke koje okružuju centralnu temu (Baxter & Jack, 2008, str. 554).
U slučaju da su obaveštenja iz više izvora međusobno suprotstavljena, postavlja se zahtev za dodatnom evidencijom. Više izvora evidencije pruža više mera za istu pojavu. Kada su u pitanju izvori podataka za izvođenje studije slučaja, možemo ih podeliti:
Formalni izvori su oni koji su proizvedeni od strane zvaničnih institucija i ustanova, a najznačajniji su oni koje stvara država na svim nivoima. Neformalne izvore stvaraju ljudi i među njima se izdvajaju razne vrste ličnih dokumenata, zapisi, pisma, beleške, dnevnici itd. Ova vrsta izvora podrazumeva sve što se odnosi na život pojedinaca u nekoj celini koja predstavlja slučaj, a može se koristiti za proučavanje.
Izvori nastali u vezi sa istraživanjem su naručeni, naučno usmereni i mogu biti institucionalnog porekla, ali preoblikovani za istraživanje. Izvori koji su nastali samostalno podudaraju se sa formalnim i neformalnim izvorima podataka.
U istraživanju u kome se koristi metod slučaja najvažniji je dobar plan istraživanja, u kome se veoma temeljno stvara „slučaj“, određuje njegova suština, vrši se kategorizacija posmatranog, definišu se vrsta i obim građe koja ulazi u istraživanje, stvara se protokol. Uspeh metoda slučaja zavisi od plana, odnosno protokola istraživanja (Pečujlić & Milić, 1995, p. 130).
Za istraživače bliskost koju studija slučaja ostvaruje sa stvarnim životnim situacijama, kao i bogatstvo detalja, važni su iz dva razloga: prvo, važno je da se stekne višestruko iznijansirana slika društvene stvarnosti i ljudskog ponašanja, koji postoje jedino kao takvi; drugo, proučavanje pojedinačnih slučajeva važno je i za sopstveni proces učenja istraživača, odnosno za razvijanje veština za sprovođenje dobrog istraživanja.
Velika distanca u odnosu na predmet istraživanja, takozvana visoko poželjna objektivnost, kao i nedostatak povratne informacije od strane učesnika u istraživanju, može lako dovesti do izvođenja ritualnih akademskih istraživanja, u kojima efekti i dobit od istraživanja postaju nejasni i ne mogu se ispitati. Kao istraživački pristup, studija slučaja može biti efikasno sredstvo protiv ovakvih tendencija (Ševkušić, 2008, str. 254).
